Verduurzamen met aandacht voor leefbaarheid “Data én veldwerk als basis van ontwerpen die het woongeluk vergroten”
Dit is het derde verhaal uit een serie van vier: verduurzamen van woonwijken met aandacht voor leefbaarheid. Dit keer spreken Marjolein Hofstede en Caroline Klopper over het verrijken van data met veldwerk om te komen tot een kansrijk ontwerp.
Met de Wijkwijzer maakt Heembouw in één oogopslag zichtbaar waar kansen liggen om een wijk te verduurzamen en de leefbaarheid te vergroten. Tegelijkertijd vertellen data niet het hele verhaal. Daarom gaat Heembouw ook zelf de wijk in. Die inzichten uit het veld zijn onmisbaar om te komen tot een ontwerp dat bijdraagt aan een leefbare, veilige en sociale buurt. Denk aan een toegankelijkere binnentuin, extra functies in een plint waardoor de levendigheid toeneemt of een speelroute die ontmoeting stimuleert. “Het een versterkt het ander”, zegt architect en ecologisch deskundige Caroline Klopper. “Als kinderen buiten spelen, komen ook de ouders naar buiten. Zo groeit de sociale samenhang en het woonplezier.”
Data; een startpunt voor het veldwerk
“Heembouw kijkt verder dan renovatie en verduurzaming”, zegt Marjolein Hofstede, Hoofd Initiatief en Co-Making. "Wij hebben de Wijkwijzer ontwikkeld, een innovatieve en datagedreven tool, die laat ziet waar in de wijk de meest kansen liggen om de investeren in wonen, leefbaarheid en duurzaamheid. Toch vertellen data niet alles. De WijkWijzer kan bijvoorbeeld aangeven dat er een speeltuintje is, maar vertelt niet hoe dat eruitziet. Is het een verroeste wip en glijbaan, of staan er modern houten speeltoestellen die uitnodigen tot spelen? Dat maakt nogal een verschil. Data zijn voor ons dan ook een startpunt. Voor de verdieping, gaan we zelf de wijk in.” Caroline: “Lopend door de wijk pikken we van alles op. In een wijk in Leiden bijvoorbeeld zagen we op dat de portieken vrijwel allemaal open stonden waardoor iedereen zomaar kan binnenlopen. Er stonden allemaal spullen in en het oogde rommelig. Dat zegt iets over hoe bewoners omkijken naar elkaar.”
Tijdens veldwerk gaan de ideeën al stromen
Een ander voorbeeld is het groen in de wijk. Caroline: “Tussen twee appartementengebouwen ligt een groot grasveld, maar het mist levendigheid en spelende kinderen. Hoe komt dat? We merkten dat het veld moeilijk toegankelijk is. Om er te komen, moet je helemaal om het gebouw heenlopen. Het is bovendien weinig uitnodigend met slechts een handjevol bomen en een picknicktafel nogal troosteloos in het midden. Wel gaaf was dat we er óók twee ooievaars aantroffen. Tijdens zo’n bezoek gaan de ideeën al stromen en bedenk ik hoe we de toegankelijkheid naar dit groene binnengebied kunnen vergroten. In de portieken hadden we al gezien dat er veel onbenutte ruimte is. Zo ontstond het idee om hier een doorgang naar het gazon te maken zodat bewoners daar makkelijker kunnen komen.” Naast kijken, voelen en ervaren, bestaat het veldwerk uit foto’s maken en soms gesprekken voeren. Marjolein: “In de Leidse wijk waren toevallig onderhoudsmonteurs van de corporatie aan het werk. Een mooie kans om te informeren naar wat zij ervaren in de woningen. Als de gelegenheid zich voordoet, praten we ook met buurtbewoners. We houden ons dan overigens wel op de vlakte over wat we komen doen, want soms weten bewoners nog niet eens dat hun complex op de lijst staat voor renovatie.”
Inspiratiesessie levert waardevolle inzichten op
Terug op kantoor gaat Caroline met de ideeën aan de slag. “Ik zoek referentieprojecten en maak ontwerpen. Voor het grasveld hebben we een ontwerp gemaakt voor een bloeiende tuin die natuur, ontmoeten en spelen combineert, met mooie onderhoudsarme aanplant, paadjes en bankjes. En een mooi uitzicht voor mensen die vanuit hun balkon naar beneden kijken. Dat ontwerp leggen we dan voor aan de corporatie tijdens een inspiratiesessie.” Toevallig hebben Caroline en Marjolein net zo’n inspiratiesessie achter de rug. Marjolein: “Onze data analist Simone Wesselius legt tijdens zo’n sessie de WijkWijzer uit; welke data zitten erin, wat valt op aan de buurt en het woningbezit van de corporatie en welke kansen biedt dat voor de corporatie en haar bewoners. Caroline presenteert de resultaten van het veldwerk en de ontwerpen die zij heeft gemaakt. Dat maakt veel positieve energie los.” Caroline: “Met onze aanpak willen we de blik van de corporatie verruimen door letterlijk over de grenzen van het gebouw heen te kijken. Welke kansen biedt de wijk en op welke manier kunnen we die benutten?"
Een succesvolle verduurzaming begint bij verder kijken van het gebouw alleen.
Marjolein: “Dat Caroline architect én ecologisch deskundige is, maakt ons verhaal nog krachtiger. Ze kan met haar kennis goed beargumenteerde voorstellen doen over bijvoorbeeld het vergroten van de biodiversiteit, de keuze voor begroeiing en zitelementen, het behoud van bomen en het op de goede plek plaatsen van nestkasten. Een succesvolle verduurzaming begint dus bij het verder kijken dan alleen het gebouw. De analyse en het ontwerp maakten duidelijk dat juist het betrekken van bewoners en het ophalen van wat zij belangrijk vinden om te verbeteren, essentieel is. Op die manier ontstaat een gedragen plan dat niet alleen draagvlak heeft bij de bewoners, maar ook van meerwaarde is voor de corporatie. Dit was voor de corporatiecollega's aan tafel een waardevol inzicht waar we in de nabije toekomst concreet over in gesprek gaan om kansen te verkennen.” Daarbij hoort overigens ook het gesprek over kosten, want verduurzamen en renoveren kost geld. Caroline: “Voor een andere wijk in Leiden hebben we een voorstel gedaan om cashflow te vergroten door op vijf onbenutte plekken in de wijk extra woningen te realiseren. Een eyeopener voor de corporatie die een interessante discussie op gang bracht.”
Kleine ingreep groot verschil
“Bij het verbeteren van veiligheid en leefbaarheid hoeft het niet meteen over grootscheepse aanpassingen te gaan”, benadrukt Caroline. “Kleine ingrepen kunnen soms een groot verschil maken. Denk aan tegelwippen, dat is het wegnemen van tegels aan de gevel om samen met bewoners een (kruiden)tuin aanplanten. Of nieuwe brievenbussen aan de buitenkant van het gebouw in plaats van in de hal om de veiligheid te vergroten en duidelijkere huisnummers, zodat mensen niet hoeven te zoeken. Een ander voorbeeld is de realisatie van een woonkamer naast de entree in een seniorencomplex waar bewoners elkaar laagdrempelig kunnen ontmoeten.” Niet alle ingrepen zijn met of door de corporatie op te lossen. Caroline: “Er zijn soms andere stakeholders die bij een project betrokken moeten worden, denk aan de gemeente, als eigenaar van de openbare ruimte. Ook hen proberen we te enthousiasmeren door mee te denken in het op een laagdrempelige en onderhoudsarme manier verbeteren van de wijk en de leefbaarheid. We kunnen laten zien dat een kleine ingreep veel waarde kan toevoegen. Een stapelstenen rand bijvoorbeeld, is een ruimtelijk element dat een bankje, speeltoestel én insectenhotel in één kan zijn!”
Waarde voor de wijk
Marjolein: “Heembouw combineert data met veldwerk om te komen tot ontwerpen die woonwijken verduurzamen en leefbaarder maken. Bewoners die plezierig wonen, hebben minder sociale klachten, voelen zich veiliger en voelen zich verantwoordelijk voor hun omgeving. Dat is soms zelfs in geld uit te drukken, simpelweg om dat de corporatie kosten bespaart doordat er minder sprake is van klachten, overlast en onveiligheid. ” Caroline: “In de kern gaat het ons om het creëren van een wijk waar mensen willen zijn, en dat ligt aan de basis voor gelukkige bewoners die trots zijn op hun wijk.”
In het volgende blog vertelt Marjolein, samen met collega Manon Janssen over contact met en begeleiding van bewoners tijdens de voorbereiding en uitvoering van projecten.
.jpg.webp)
